عَن أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُكَبِّرُ وَهُوَ يَهْوِي قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ

2. Әбу Һурайрадан (р.а.) риуаят етіледі: «Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам еңкейгенде тәкбір айтатын». Термизи риуаяты 1/35. Әбу Иса айтады: «Бұл хадис – хасан сахих».

وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إذَا قَامَ إلَى الصَّلَاةِ يُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْكَعُ ثُمَّ يَقُولُ : سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ حِينَ يَرْفَعُ صُلْبَهُ مِنْ الرُّكُوعِ ، ثُمَّ يَقُولُ وَهُوَ قَائِمٌ رَبَّنَا وَلَك الْحَمْدُ ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَهْوِي سَاجِدًا ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَسْجُدُ ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ ، ثُمَّ يَفْعَلُ ذَلِكَ فِي الصَّلَاةِ كُلِّهَا ، وَيُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ مِنْ اثْنَتَيْنِ بَعْدَ الْجُلُوسِ

3. Әбу Һурайрадан (р.а.) риуаят етіледі: «Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам намазға тұрғанда, рукуғқа бара жатқанда тәкбір айтатын. Рукуғтан көтерілгенде «Самиаллаһу лиман хамидаһ» деп, сосын тік тұрып, «Роббана уа лакал хамд» дейтін. Кейін сәжде жасарда тәкбір айтатын. Осыны намаздың әрбір ракағатында орындайтын. Екінші ракағаттағы алғашқы отырыстан кейін қиямға тұрарда да тәкбір айтатын». Муттафақун алайһ. «Булуғул маром» 1/49.

Абдурахман ибн Абза риуаят еткен хадис жайлы:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى عَنْ أَبِيهِ أَنَّهُ صَلَّى خَلْفَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَكَانَ لَا يُتِمُّ التَّكْبِيرَ

«Ол Пайғамбарымыздың саллаллаһу алейһи уа саллам артында намаз оқыған. Сонда Нәби саллаллаһу алейһи уа саллам тәкбірді түгел айтпады». Әбу Дәуід риуаяты 1/310. Хадистің мағынасы мынадай: Ол саллаллаһу алейһи уа саллам басын рукуғтан көтергенде және сәжде қылмақ болса, тәкбір айтпайтын, сәждеден тұрарда да тәкбір айтпайтын.

Бұл хадистегі Абдурахман ибн Абзаның радиаллаһу анһу басқалар естіген тәкбірді естімегеніне жоримыз. Бұл тәкбір баршаға мәлім, әрі танымал. Жалғыз ғана Абдурахман радиаллаһу анһудың сөзі оны айтпауға дәлел бола алмайды. Пайғамбарымыздан саллаллаһу алейһи уа саллам кейінгі барлық үммет бұл тәкбірлерді бүгінгі күнімізге дейін айтып келген әрі бұл хабар – мутауатир. Мұны ешкім жоққа шығара алмайды.

Рукуғта екі қолымен тізелеріне сүйенетін, саусақтарының арасын ашық ұстайтын

عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو أَنَّهُ رَكَعَ فَجَافَى يَدَيْهِ وَوَضَعَ يَدَيْهِ عَلَى رُكْبَتَيْهِ وَفَرَّجَ بَيْنَ أَصَابِعِهِ مِنْ وَرَاءِ رُكْبَتَيْهِ ، وَقَالَ : هَكَذَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ — صلى الله عليه وسلم — يُصَلِّي . رَوَاهُ أَحْمَدُ وَأَبُو دَاوُد وَالنَّسَائِيُّ .

1. Әбу Масғұд Уқба ибн Амрдан риуаят етеді. Ол рукуғ жасап екі қолын тізесіне қойды және саусақтарының арасын ашты да: «Пайғамбарымыздың саллаллаһу алейһи уа саллам осылай намаз оқығанын көрдім»,-деді. Ахмад, Әбу Дәуід, Насаи риуаяты.

وَفِي حَدِيثِ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ عَنْ النَّبِيِّ — صلى الله عليه وسلم — : « وَإِذَا رَكَعْتَ فَضَعْ رَاحَتَيْكَ عَلَى رُكْبَتَيْكَ » . رَوَاهُ أَبُو دَاوُد .

2. Руфаға ибн Рафиғтың Пайғамбарымыздан саллаллаһу алейһи уа саллам риуаят еткен хадисінде, ол саллаллаһу алейһи уа саллам: «Рукуғ қылғаныңда екі қолыңды тізеңе қой»,-деді. Әбу Дәуід риуаяты. Бұл екі хадисті ешкім жоққа шығара алмайды. Себебі хадис тізбегіндегі рауилердің бәрі – сиқалар. Руфағаның хадисі сүйену және бармақтардың арасын ашу бекітілген сүннет екеніне дәлел. Себебі қолды тізеге қою әрі саусақтарының арасын ашу бұйрық түрінде келіп тұр.

Сүннеттің анықтамасы:

Сүннеттің анықтамасы: «Сүннет – дінде орындау міндеттелмеген және оны орындамастан, қалдырып қою қайтарылған, Пайғамбарымыздың саллаллаһу алейһи уа саллам сөзі мен істерінен тұратын жол. Усул ғалымдары бойынша «Сүннет – орындау талап етілген, бірақ орындамаған кісі күнәһар болмайтын амал». Бұл дәлел Пайғамбарымыздың саллаллаһу алейһи уа саллам  сөзі не ісі немесе мақұлдауы бола ма, айырмашылығы жоқ.

Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам бір істі әрдайым орындап, ілуде бір жасамаған болса, ол бекітілген сүннет болады. (Пайғамбар саллаллаһу алейһи уа салам ол істің үмметіне уәжіп болып қалуынан қорыққандықтан, кей жағдайда қалдырған. Ал бізге бекітілген сүннетті әрдайым орындау керек болады). Ал ол кісінің саллаллаһу алейһи уа саллам кейде орындап, кейде орындамаған істері бекітілмеген сүннет болады.

Рукуғта белін тегіс қылып, басын көтеріп те, түсіріп те жібермейтін

عَنِ الْبَرَاءِ قَالَ : كَانَ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- إِذَا رَكَعَ بَسَطَ ظَهْرَهُ ، وَإِذَا سَجَدَ وَجَّهَ أَصَابِعَهُ قِبَلَ الْقِبْلَة

«Насбур Раяда» (1/197) Баро радиаллаһу анһудан риуаят етіледі. «Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам рукуғ жасағанда белін тік ұстайтын, сәжде жасағанда саусақтарын қыбылаға қарататын». Бұны Абул Аббас Сираж «Муснадында» риуаят еткен. «Дирая», 50-бет. Тізбегі – сахих.

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : أَسْرَقُ النَّاسِ مَنْ يَسْرِقُ صَلاتَهُ ، قِيلَ : يَا رَسُولَ اللهِ ، وَكَيْفَ يَسْرِقُ صَلاتَهُ ؟ قَالَ : لا يُتِمُّ رُكُوعَهَا ، وَلاَ سُجُودَهَا ، وَأَبْخَلُ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلامِ

Абдулла ибн Муғаффалдан радиаллаһу анһу риуаят етіледі: «Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам: «Адамдардың арасындағы ең ұры кісі намазында ұрлық жасағандары»,-деді. «Намазынан қалай  ұрлайды?» делінді. Ол саллаллаһу алейһи уа саллам: «Рукуғы мен сәждесін толық орындамайды. Адамдардың ең сараңы – сәлемге сараңдық қылғаны»,-деді. Табарани риуаят еткен. Хадисті риуаят етушілер – шыншылдар. (Мажмауз зауаид 1/189). Хаким де «Мустадракта» «1/229) Әбу Қатададан және Әбу Һурайра радиаллаһу анһумдардан риуаят еткен. Тізбектің екеуі де – сахих. Заһаби де мұны растаған.

عن رِفَاعَةَ بنِ رافعٍ «أنّ رسول الله صلى الله عليه وسلم بَيْنَمَا هو جالسٌ في المسجِدِ يوماً، قال رفاعةُ: ونحنُ معه. إذْ جاءَهُ رجلٌ كَالْبَدَوِيّ، فصلى، فَأَخَفّ صلاتَه، ثم انصرَف فَسَلم عَلَى النبيّ صلى الله عليه وسلم فقال النبيّ صلى الله عليه وسلم: وعَلَيْكَ، فَارْجِعْ فَصَلّى فإِنّكَ لم تُصَلّ فَرَجَعَ فصلّى، ثم جاء فسلمَ عليه، فقال: وعليك، فارجعْ فصلّ فإنك لم تُصَلّ، (ففعل ذلك) مرتينِ أو ثلاثاً، كُلّ ذلك يأْتِي النبيّ صلى الله عليه وسلم فَيُسَلّمُ على النبيّ صلى الله عليه وسلم، فيقولُ النبيّ صلى الله عليه وسلم: وعليكَ، فارجعْ فصلّ فإنك لم تُصَلّ، فخافَ الناسُ وكَبُرَ عليهم أن يكونَ مَنْ أخَفّ صَلاَتَهُ لم يُصَلّ، فقال الرجلُ في آخرِ ذلكَ: فأرِنِي وعَلّمْنِي، فإنّمَا أنَا بَشَرٌ أُصِيبُ وأُخْطِئ، فقالَ: أجَلْ، إذا قُمْتَ إلى الصلاة فَتَوَضّأْ كما أَمَرَكَ الله، ثُمّ تَشَهّد فأَقِمْ، فإنْ كان معكَ قُرْآنٌ فَاقْرأْ، وإلاّ فَاحْمَدْ الله وَكَبّرْهُ وَهَلّلْهُ، ثُمّ ارْكَع فاطْمَئنّ راكعاً، ثم اعْتَدِلْ قَائِماً، ثم اسجدْ فاعْتَدِلْ ساجداً، ثم اجْلِسْ فاطْمَئِنّ جالساً، ثم قُمْ، فإذا فَعَلْتَ ذلك فقد تَمّتْ صَلاَتَكَ، وإنْ انْتَقَصْتَ مِنْهُ شيئاً انْتَقَصْتَ مِنْ صلاَتك، قال: وكان هذا أهْوَنَ عليهم من الأوّل أنّهُ مَن انْتَقصَ مِن ذَلكَ شيئاً انْتَقَصَ مِنْ صلاتِهِ وَلَمْ تَذْهَبْ كُلّها»

Руфаға ибн Рафиғ радиаллаһу анһу бір күні Пайғамбарымыздың саллаллаһу алейһи уа саллам мешітте отырғанын баяндайды: «Біз ол кісімен бірге едік. Кенеттен бәдәуиге ұқсас бір кісі келіп намаз оқыды, ол намазын тез бітірді. Сосын Пайғамбарымызға саллаллаһу алейһи уа саллам бұрылып, сәлем берді. Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам: «Саған да (Алланың сәлемі болсын!) намазыңды қайта оқы, сен намаз оқымадың»,-деді. Ол намазын бастан оқыды. Кейін Пайғамбарымызға саллаллаһу алейһи уа саллам келіп сәлем берді. «Саған да (Алланың сәлемі болсын!) намазыңды қайта оқы, сен намаз оқымадың»,-деп (осыны) екі не үш рет айтты. Әр оқығанында Пайғамбарымызға саллаллаһу алейһи уа саллам келіп сәлем беретін еді, Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам: «Намазыңды қайта оқы, сен намаз оқымадың»,-деп қайтаратын. Адамдар қорқа бастады. Кімде-кім намазын жеңіл оқыса, намаз оқымаған болып саналуы оларға ауыр тиді. Әлгі кісі соңында: «Маған қалай оқуды үйретіңіз, мен бір пендемін, кейде дұрыс жасаймын, кейде қателесемін»,-деді. Сонда Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам: «Дұрыс. Намазға тұрғаныңда Алла бұйырғанындай дәрет ал, сосын ташаһһудты айт. Сосын қайта тұр да Құраннан жаттаған сүреңді оқы, жаттамаған болсаң, Аллаға мақтау, ұлықтау және тахлил (Ләә иләәһә иллә Алла) айт. Сосын рукуғ қылып, рукуғта дене мүшелеріңді орнықтыр. Кейін орныңнан тұр. Сосын сәжде жаса, сәждеде де біраз орнық. Сосын отыр, отырған кезіңде де дене мүшелеріңді орнықтыр. Кейіннен орныңнан тұр. Осыларды орындасаң, намазың толық болады. Егер бұдан кемітетін болсаң, намазың кемшілікті болады»,-деді. Бұл оларға алдыңғыдан жеңілірек болды. Себебі кім осы нәрселерде кемшілік жасаса, намазында нұқсан болады. Намазы (босқа) кеткен болмайды». Термизи риуаят еткен және «Руфағаның хадисі – хасан»,-деген. 1/40.

Осы хадис рүкіндерді толық орындау мен дене мүшелерін орнықтырудың уәжіп екендігіне дәлел. (Мұны фиқх ілімінде «тағдилу әркан» деп айтады). Намаз рүкіндерінің әрбірін кәміл түрде орындау керек. Егер намаздың уәжіптерінің бірін ұмытып, орындамаса, сәһу сәжде уәжіп болады. Егер әдейі орындамаса, харамға жақын мәкрүһ жасаған болады, намазын қайта оқу керек. Бірақ намазы өтелген болады.

Хадистегі Пайғамбарымыздың саллаллаһу алейһи уа саллам «Сен намаз оқымадың» деген сөзіне сүйеніп, кейбіреулер «тағдил әрканды» парыз дейді, рүкіндері толық болмаған намаз –жоқ үкімінде. Жоқ дегені, намаз өтелмеген болады» дейді.

Бұған былай жауап береміз:

Пайғамбарымыз саллаллаһу алейһи уа саллам: «Егер бұдан кемітетін болсаң, намазың кемшілікті болады»,-деуімен намазына нұқсан жететінін айтып тұр. Егер намазы өтелмеген болғанда «кемшілікті болады» деп айтпас еді. Пайғамбарымыздың саллаллаһу алейһи уа саллам намазды қайта оқуға бұйырғаны бұзылғанынан емес, намазында кемшілік болғандығынан. Бұл хадисті сахабалар да осы мағынада түсінді. Демек, ол кісінің саллаллаһу алейһи уа саллам «намаз оқымадың» деген сөзін қателіксіз, кәміл түрде орындамадың деген мағынада түсіну керек. Яғни оның намазы сауабы толық намаз емес, кемшілікті намаз болды дегені.

Абышев Әскен