**Кіріспе**
Абай Құнанбаев – қазақ әдебиеті мен руханиятының көрнекті тұлғасы, ұлы ақын, ойшыл және ағартушы. Оның шығармашылығы қазақ халқының рухани өмірінде ерекше орын алады. Абайдың поэзиясы мен философиялық еңбектерінде Ислам дінінің моральдық-этикалық қағидалары, рухани құндылықтары кеңінен көрініс тапқан. Абай өзінің шығармаларында Аллаға деген сенім, адамның рухани дамуы, әділдік пен адалдық сияқты қасиеттерді жоғары бағалап, оларды халыққа түсіндіруге тырысты. Бұл мақалада Абай Құнанбаевтың Ислам діні жайлы айтқан сөздері мен ойлары талданады.
**Аллаға деген сенім**
Абайдың шығармашылығында Аллаға деген сенім мен махаббат ерекше орын алады. Ол Ислам дінінің негізгі қағидаларын түсінікті тілмен жеткізіп, халықты шынайы иманға шақырды. Абайдың пікірінше, Аллаға деген сенім адамды рухани дамуға жетелейді, оны дұрыс жолға салып, өмірдің мәнін түсінуге көмектеседі.
Абай өзінің "Алланың өзі де рас, сөзі де рас" атты өлеңінде Алланың барлығын, оның құдіреттілігін айқындап көрсетеді:
*Алланың өзі де рас, сөзі де рас,
Рас сөз ешуақытта жалған болмас.
Көп кітап келді Алладан, оның төрті,
Алланы танытуға сөз айырмас.*
Бұл жолдарда Абай Құранның қасиеттілігі мен оның шынайылығын дәріптеп, Аллаға сенудің маңыздылығын түсіндіреді. Ол Алланың сөзі ешқашан жалған болмайтынын және оны дұрыс түсіну адамға рухани азық болатынын айтады.
**Адамның рухани дамуы**
Абай үшін адамның рухани дамуы – Исламның басты қағидаларының бірі. Ол адамның жан дүниесін тазарту, иман жолында жетілу, әділдік пен адалдық сияқты қасиеттерді бойына сіңіру арқылы рухани кемелдікке жетуге болатынын түсіндірді.
Абайдың "Жүрегімнің түбіне терең бойла" деген өлеңінде ол адамның ішкі жан дүниесін зерттеу арқылы Алланы тануға және рухани дамуға шақырады:
*Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла.
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма.*
Бұл өлеңінде Абай адамды өзін тануға, жүрегінің түбіндегі рухани байлығын ашуға және сол арқылы Алланы тануға шақырады. Ол рухани даму мен ішкі тазалыққа жету жолында адам көп қиындықтарға тап болуы мүмкін екенін, бірақ сол жолда сабырлық пен төзімділік қажет екенін айтады.
**Әділдік пен адалдық**
Абайдың шығармашылығында әділдік пен адалдық – Ислам дінінің негізгі қағидалары ретінде маңызды орын алады. Ол әділдік пен адалдықты адамның өмірлік ұстанымы ретінде қарастырып, оларды сақтауды насихаттады.
Абай "Әділетті жүрек" өлеңінде былай дейді:
*Әділетті жүрекке адам басар,
Адам басар жүрекке иман қонар.
Иман қонар жүрекке білім қонар,
Білім қонар жүрекке әділет бар.*
Бұл жолдарда Абай әділеттілік пен адалдықтың жүректің қасиеті екенін, ал жүректе иман болса, білім мен әділеттің де болатынын айтады. Абай үшін әділдік – адамның рухани дамуының негізі, ал адалдық – оның ең жоғары моральдық қасиеті.
**Өзін-өзі тану және имандылық**
Абайдың шығармаларында өзін-өзі тану, рухани тазалыққа ұмтылу, имандылық мәселелері де жиі көтеріледі. Ол адамның өзін-өзі тану арқылы имандылыққа жетуін маңызды деп санайды. Абайдың пікірінше, имандылық – адамды рухани дамуға жетелейтін негізгі күш.
"Махаббатпен жаратқан адамзатты" атты өлеңінде Абай былай дейді:
*Махаббатпен жаратқан адамзатты,
Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті.
Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп,
Және сүй хақ жолы деп әділетті.*
Абай бұл өлеңінде махаббат пен имандылықты, Алланы сүюді, адамзатты сүюді дәріптейді. Ол имандылықтың негізі – Алланы және адамзатты сүю, әділеттілікті сақтай отырып, рухани даму жолында болу екенін түсіндіреді.
**Қорытынды**
Абай Құнанбаевтың Ислам діні жайлы айтқан сөздері мен ойлары қазақ халқының рухани өмірінде маңызды орын алады. Оның шығармаларында Аллаға деген сенім, рухани даму, әділдік пен адалдық, имандылық сияқты қасиеттер жоғары бағаланып, оларды сақтау және насихаттау негізгі мақсат болды. Абайдың ойлары бүгінгі күнде де өзектілігін жоғалтқан жоқ, оның рухани мұрасы қазіргі заманғы мұсылман қауымына бағыт-бағдар береді. Абайдың Ислам дініне деген көзқарастары мен ойлары қазақ халқының рухани дамуына, иманның нығаюына және моральдық құндылықтардың сақталуына үлкен үлес қосты.
Шаекова Шолпан